Τί είναι το λεμφικό σύστημα και η λέμφος;
Το λεμφικό σύστημα αποτελεί ένα δίκτυο αγγείων (λεμφαγγεία) και αδένων (λεμφαδένες) τα οποία εκτείνονται σχεδόν σε όλο το ανθρώπινο σώμα. Διαμέσου των λεμφαγγείων διακινείται στο σώμα η λέμφος, ένα διαυγές υγρό.
Ποιά είναι η σημασία του λεμφικού συστήματος στην υγεία;
Επιτελώντας πολύ σημαντικές λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα, το λεμφικό σύστημα επηρεάζει την υγεία συνολικά. Βασική λειτουργία του είναι η ανοσολογική άμυνα σε παθογόνους παράγοντες, η επιστροφή του λεμφικού φορτίου και η μεταφορά πρωτεϊνικών μορίων στο μεσοκυττάριο χώρο.
Τι είναι το λεμφοίδημα;
Ως λεμφοίδημα χαρακτηρίζεται η ανεπάρκεια του λεμφικού συστήματος, όπου η μεταφορά του φυσιολογικού λεμφικού φορτίου είναι ανεπαρκής.
Πώς εκδηλώνεται το λεμφοίδημα;
Το λεμφοίδημα παρουσιάζεται με έντονο οίδημα, τοπικά ή εκτεταμένα, της περιοχής που έχει προσβληθεί. Αυτό συμβαίνει λόγω ανεπάρκειας των λεμφαδένων και συνήθως έχει μονόπλευρη εκδήλωση στα άκρα. Για παράδειγμα, σε περίπτωση ανεπάρκειας των μασχαλιαίων λεμφαδένων το οίδημα μπορεί να εκδηλωθεί από την άκρα χείρα έως και ολόκληρο το άνω άκρο.
Για τη διάγνωση απαιτείται ένα πλήρες ιατρικό ιστορικό και η εξέταση από εξειδικευμένο ιατρό.
Τα στάδια του λεμφοιδήματος διακρίνονται ως εξής:
Στάδιο I
- Απαλό οίδημα με εντύπωμα
- Απουσία ινώδη ιστού
- Αναστρέψιμο οίδημα (με ανάρροπη θέση)
Στάδιο II
- Πιο σκληρό οίδημα
- Δερματικές αλλοιώσεις
- Ύπαρξη ινώδη ιστού
Στάδιο III
- Λεμφοστατική ελεφαντίαση
- Έντονες δερματικές αλλοιώσεις (πάχυνση, μαλάγχρωση, ινώσεις)
Ποια είναι η ταξινόμηση του λεμφοιδήματος;
- Πρωτογενές – Δευτερογενές
Στο πρωτογενές βλέπουμε ένα συγγενές λεμφοίδημα, ενώ στο δευτερογενές η αιτία είναι γνωστή (χειρουργείο, τραυματισμός, ακτινοθεραπεία κ.α). - Καλοήθες – Κακοήθες
Σχετίζεται με την συμπεριφορά και την εξέλιξη του όγκου. - Αμιγές – Μεικτό
Το μεικτό αφορά τον συνδυασμό με άλλη πάθηση όπως λιποίδημα (συσσώρευση υγρού από τον λιπώδη ιστό) ή φλεβολεμφοστατικό οίδημα ( ύπαρξη χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας). - Οξύ – Χρόνιο
Πρόκειται για μετατραυματική κατάσταση, όπου στο οξύ μετατραυματικό οίδημα συναντάται τραυματισμός αιμοφόρων αγγείων και λεμφαγγείων, καταστροφή ιστού κ.α ενώ παράλληλα στο χρόνιο μετατραυματικό λεμφοίδημα υπάρχει κίνδυνος για μόνιμη καταστροφή λεμφαγγείων.
Ποιές επιπλοκές εμφανίζονται όταν δεν διαχειριζόμαστε το λεμφοίδημα;
Ένα λεμφοίδημα που μένει αθεράπευτο με την πάροδο του χρόνου, έχει την τάση να χειροτερεύει ως προς τα συμπτώματά του.
Εκτός από το αισθητικό κομμάτι που επηρεάζει έντονα την εικόνα και τον ψυχισμό των ασθενών, παρατηρείται αίσθημα βάρους και μειωμένη κινητικότητα. Το χρόνιο λεμφοίδημα που δεν έχει αντιμετωπιστεί καθόλου και επιβαρύνεται από εξωτερικούς παράγοντες, οδηγεί στην ελεφαντίαση. Επιπλέον, σημειώνεται μείωση στην ανοσολογική απόκριση της εμπλεκόμενης περιοχής. Αυτό σημαίνει ότι εμφανίζονται πολύ εύκολα λοιμώξεις όπως ο ερυσίπελας (βακτηριακή φλεγμονή) ή φιλαρίαση ( χρόνια παρασιτική ασθένεια που οφείλεται σε κουνούπια). Πολύ συχνά εμφανίζονται δερματικές αλλοιώσεις όπως παχυδερμία & υπερκεράτωση (σκλήρυνση του δέρματος), μελάγχρωση (σκουραίνει το δέρμα), κνησμός και έντονη ξηρότητα. Ένας μικρός τραυματισμός (αμυχή), ένα ήπιο ηλιακό έγκαυμα ακόμη και ένα τσίμπημα κουνουπιού, πυροδοτεί μια αυξημένη αντίδραση των ιστών που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα είχε αποφευχθεί.
Σε επίπεδο ιστών εμφανίζονται ινώσεις λόγω της αυξημένης εναπόθεσης πρωτεινών, αλλάζοντας την εμβιομηχανική συμπεριφορά της περιοχής. Τέλος, αν συνυπάρχει χρόνια φλεβική ανεπάρκεια (ΧΦΑ) τύπου II και III η κατάσταση επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο με αποτέλεσμα τη φλεβική στάση και την εμφάνιση έλκους (μόνο για ΧΦΑ τύπου III).
Ποια είναι η μέθοδος για την διαχείριση του λεμφοιδήματος;
Η πιο σύγχρονη μέθοδος αντιμετώπισης, είναι η ολοκληρωμένη αποσυμφορητική θεραπεία (CDT) με τη μέθοδο Vodder. Αυτή η τεχνική αφορά ένα συνδυασμό παρεμβάσεων όπως χειρισμούς μάλαξης, συμπιεστικής περίδεσης, κινησιοθεραπείας, ανύψωσης και περιποίησης δέρματος.
Πιο συγκεκριμένα η θεραπεία ξεκινά με τη λήψη πλήρους ιστορικού για την γενικότερη κατάσταση της υγείας του ασθενούς και χωρίζεται σε δύο βασικές φάσεις:
i. Φάση αποσυμφόρησης του οιδήματος
Σε αυτό το στάδιο, ο στόχος είναι η αποσυμφόρηση του οιδήματος έτσι ώστε να απορροφηθεί και να μεταφερθεί όσο το δυνατόν περισσότερος όγκος οιδήματος στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό.
Οι τεχνικές συνάπτονται ως εξής;
- Καθαρισμός και περιποίηση του δέρματος
- Μάλαξη λεμφικής παροχέτευσης με τα χέρια (MLD)
- Συμπιεστική περίδεση
- Ασκήσεις
Εφαρμόζονται 6-10 θεραπείες (ανάλογα την περίπτωση) καθημερινά, και γίνεται καταγραφή μετρήσεων του οιδήματος για την πρόοδο της θεραπείας. Το στάδιο ολοκληρώνεται όταν βλέπουμε ότι δεν χάνεται περεταίρω οίδημα και αυτό έχει επιβεβαιωθεί από τις μετρήσεις. Επόμενο βήμα είναι η μέτρηση για την επιλογή του κατάλληλου συμπιεστικού «ενδύματος». Το ένδυμα ουσιαστικά είναι οι κάλτσες συμπίεσης ή το μανίκι για το χέρι, όπου φοριούνται από το πρωί έως το βράδυ πλην του ύπνου. Η εφαρμογή τους είναι καθημερινή και προσφέρουν την κατάλληλη πίεση προκειμένου να αποτρέψουν την επανεμφάνιση οιδήματος. Η μέτρηση χρησιμεύει στο να παρασκευαστεί ένα μοναδικό ένδυμα για κάθε ασθενή, το οποίο εξυπηρετεί αποκλειστικά τις δικές του ανάγκες.
ii. Φάση συντήρησης και βελτίωσης
Έως ότου φτάσει το κατάλληλο ένδυμα από το εξωτερικό (10-14 ημέρες), οι θεραπείες γίνονται πιο αραιά (κάθε δεύτερη μέρα) με τον τρόπο που αναφέρθηκε προηγουμένως, προκειμένου να διατηρηθεί το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε. Με την άφιξη του ενδύματος, ολοκληρώνεται το συστηματικό θεραπευτικό πλάνο. Η πρόκληση λεμφοιδήματος είναι μία χρόνια και μη αναστρέψιμη πάθηση, όπου η υποτροπή είναι ένα πιθανό σενάριο. Για αυτό το λόγο η παρακολούθηση του οιδήματος και ο καθορισμός μεμονωμένων θεραπειών μεταγενέστερα, κρίνεται απαραίτητος, διότι βοηθάει τον ασθενή να διαχειρίζεται καλύτερα τη κατάσταση του και να ελέγχεται η αποτελεσματικότητα του ενδύματος.
Επειδή το λεμφοίδημα, είναι μία χρόνια πάθηση που επηρεάζει την ψυχολογία και τον τρόπο ζωής του ατόμου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ακρογωνιαίος λίθος για την επίτευξη της θεραπείας είναι η θέληση που έχει κάποιος για να δεχτεί τις οδηγίες και τις συμβουλές του θεράποντα ιατρού και φυσικοθεραπευτή. Επίσης η συνέπεια και η τήρηση του θεραπευτικού πλάνου, δύναται να ολοκληρώσουν το αποτέλεσμα.
Συγγραφέας: Βάσω Μακρυπίδη, Εξειδικευμένη Φυσικοθεραπεύτρια στη θεραπεία λεμφοιδήματος, ERGON Physio Center Athens – Βριλήσσια
Επιμέλεια:
Άννα Μαρία Παπαϊωάννου, Digital & Social Media, ERGON Physio Center Athens – Βριλήσσια
Κωνσταντίνος Μυλωνάς, Φυσικοθεραπευτής MSc, Υπεύθυνος ERGON Physio Center Athens – Βριλήσσια
